विश्व

काठमाडौं । जब जोसेलिन लेइत्जिङ्गरले आफ्ना विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरूलाई उनीहरूको जीवनमा उनीहरूले भेदभाव देखेका समयहरूको बारेमा लेख्न लगाए, उनले धेरै कथामा स्याली नामकी महिला पीडित भएको थाहा पाए । 'यो स्पष्ट थियो कि च्याटजिपिटीले यसलाई सामान्य महिलाको नाम हो भन्ने निर्णय गरेको थियो', सिकागोको इलिनोइस विश्वविद्यालयमा व्यापार र समाजसम्बन्धी स्नातक कक्षा पढाउने लेइत्जिङ्गरले भने, 'उनीहरूले आफ्नै जीवनका आफ्नै उपाख्यानात्मक कथाहरू पनि लेखिरहेका थिएनन् ।' लेइत्जिङ्गरले आफ्ना एक सय ८० विद्यार्थीमध्ये आधाले गत सेमेस्टरमा कुनै न कुनै समयमा च्याटजिपिटीको अनुचित प्रयोग गरेको अनुमान गरे जसमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) को नैतिकताबारे लेख्नु पनि समावेश थियो । यसलाई उनले ‘विडम्बनापूर्ण’ र ‘दिमाग भ्रमित पार्ने’ भो । त्यसैले निबन्ध लेख्न च्याटजिपिटी प्रयोग गर्ने विद्यार्थीहरू कम आलोचनात्मक सोचमा संलग्न हुन्छन् भन्ने हालैको अनुसन्धानले उनलाई अचम्म बनाएन । सहकर्मी–समीक्षा नगरिएको प्रिप्रिन्ट अध्ययन व्यापक रूपमा अनलाइन साझा गरिएको थियो र स्पष्ट रूपमा केही निराश शिक्षकहरूसँग मिल्दोजुल्दो थियो । यस पेपरको पछाडि एमआइटी अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीले गत महिना अनलाइन प्रकाशित भएदेखि सबै प्रकारका शिक्षकहरूबाट तीन हजारभन्दा बढी इमेल प्राप्त गरेको प्रमुख लेखक नतालिया कोस्मिनाले बताइन् । ‘आत्माविहीन’ एआई निबन्धहरू  सानो अध्ययनका लागि बोस्टन क्षेत्रका ५४ वयस्क विद्यार्थीलाई तीन समूहमा विभाजन गरिएको थियो । एक समूहले २० मिनेटका निबन्धहरू लेख्न च्याटजिपिटी प्रयोग गर्‍यो, अर्कोले सर्च इन्जिन प्रयोग गर्‍यो र अन्तिम समूहले केवल आफ्ना दिमागको सहारा लिनुपर्‍यो । अनुसन्धानकर्ताहरूले विद्यार्थीहरूको मस्तिष्क गतिविधि मापन गर्न इइजी उपकरणहरू प्रयोग गरे र दुई शिक्षकले निबन्धहरूलाई अंक दिए ।​​​​​​​ च्याटजिपिटी प्रयोगकर्ताहरूले सबै स्तरमा मस्तिष्क मात्र प्रयोग गर्ने समूहभन्दा उल्लेखनीय रूपमा खराब अंक पाए । उनीहरूको मस्तिष्कका विभिन्न क्षेत्रहरू कम पटक एकअर्कासँग जोडिएको इइजीले देखायो । च्याटजिपिटी समूहका ८० प्रतिशतभन्दा बढीले उनीहरूले भर्खरै लेखेका निबन्धबाट अन्य दुई समूहका करिब १० प्रतिशतको तुलनामा केही पनि उद्धृत गर्न सकेनन् ।  तेस्रो सत्रसम्म च्याटजिपिटी समूह मुख्यतया प्रतिलिपि र टाँस्नमा केन्द्रित देखिन्थ्यो । शिक्षकहरूका अनुसार उनीहरूले ‘आत्माविहीन’ च्याटजिपिटी निबन्धहरूलाई सजिलै पहिचान गर्न सक्थे किनभने तिनमा राम्रो व्याकरण र संरचना थियो तर रचनात्मकता, व्यक्तित्व र अन्तर्दृष्टिको कमी थियो । तथापि कोस्मिनाले च्याटजिपिटी प्रयोगले मानिसहरूलाई अल्छी वा अधिक मूर्ख बनाउँछ भन्ने पेपरले देखाएको दाबी गर्ने मिडिया रिपोर्टहरूको विरोध गरिन् । उनले चौथो सत्रलाई औँल्याइन्, जतिबेला मस्तिष्क मात्र प्रयोग गर्ने समूहले आफ्नो निबन्ध लेख्न च्याटजिपिटी प्रयोग गर्‍यो र न्युरल कनेक्टिभिटीको अझ उच्च स्तर प्रदर्शन गर्‍यो ।​​​​​​​ कोस्मिनाले अध्ययनको सानो नमूना आकारबाट निष्कर्ष निकाल्न धेरै चाँडो भएको कुरामा जोड दिइन् तर एआई उपकरणहरू कसरी सिकाइमा मद्दत गर्न थप सावधानीपूर्वक प्रयोग गर्न सकिन्छ भनेर थप अनुसन्धानका लागि आह्वान गरिन् । अनुसन्धानमा संलग्न नभएकी क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय सान डियागोका न्युरोसाइन्टिस्ट एस्ले जुभिनेटले प्रिप्रिन्टबाट गलत रूपमा व्याख्या गर्ने केही ‘गलत’ शीर्षकहरूको आलोचना गरिन् ।  'यस पेपरमा हाम्रो मस्तिष्कमा एलएलएम (च्याटजिपिटी जस्ता ठूला भाषा मोडेलहरू) को प्रयोगले न्यूरल प्रभावका बारेमा कुनै दाबी गर्न पर्याप्त प्रमाण वा पद्धतिगत कठोरता छैन', उनले भनिन् । बट बाहिर सोच्दै  लेइत्जिङ्गरले सन् २०२२ मा च्याटजिपिटी जारी भएदेखि विद्यार्थी निबन्धहरूमा आएको परिवर्तनलाई अनुसन्धानले प्रतिबिम्बित गरेको बताए, किनकि हिज्जे त्रुटिहरू र प्रामाणिक अन्तर्दृष्टि दुवै कम सामान्य भए कहिलेकाहीँ विद्यार्थीहरूले च्याटजिपिटीबाट प्रतिलिपि गरेर टाँस्दा फन्ट पनि परिवर्तन नगरेको उनले बताए । तर लेइत्जिङ्गरले केही कक्षामा विश्वविद्यालयहरूले एआईको प्रयोगलाई प्रोत्साहित गरिरहेको तर अरूमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ भने तिनीहरू भ्रमित हुन सक्छन् भन्दै विद्यार्थीहरूप्रति समानुभूतिको आह्वान गरे । नयाँ एआई उपकरणहरूको उपयोगितालाई कहिलेकाहीँ क्यालकुलेटरहरूको परिचयसँग तुलना गरिन्छ, जसमा शिक्षकहरूलाई उनीहरूको तरिका परिवर्तन गर्न आवश्यक पर्दछ । तर लेइत्जिङ्गर आफ्नो निबन्ध प्रश्न च्याटजिपिटीमा टाँस्नुअघि सिक्ने प्रक्रियामा धेरै महत्त्वपूर्ण चरणहरू छाडेर विषयको बारेमा केही जान्न आवश्यक पर्दैन भन्ने विद्यार्थीहरूप्रति चिन्ता व्यक्त गरे ।  गुमनाम रहन चाहने २० वर्ष उमेरका बेलायती विश्वविद्यालयका एक विद्यार्थीले च्याटजिपिटीलाई व्याख्यान नोटहरू सङ्कलन गर्न, इन्टरनेट खोज्न र विचारहरू उत्पन्न गर्न उपयोगी उपकरण पाएको बताए । 'मलाई लाग्छ कि तपाईंको काम लेख्नका लागि च्याटजिपिटी प्रयोग गर्नु ठीक होइन किनभने तपाईं विश्वविद्यालयमा यसैका लागि आउनुभएको होइन', उनले भने ।  यो समस्या उच्च विद्यालय र विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरूभन्दा बाहिर जान्छ । शैक्षिक पत्रिकाहरू एआई–उत्पन्न वैज्ञानिक कागजातहरूको विशाल आगमनसँग सामना गर्न सङ्घर्ष गरिरहेका छन् । पुस्तक प्रकाशन पनि प्रतिरक्षित छैन, एउटा स्टार्टअपले एक वर्षमा आठ हजार एआई–लिखित पुस्तकहरू निकाल्ने योजना बनाएको छ । 'लेख्नु भनेको सोच्नु हो, सोच्नु भनेको लेख्नु हो, र जब हामी त्यो प्रक्रियालाई हटाउँछौँ, सोचाइका लागि यसको अर्थ के हो ?', लेइत्जिङ्गरले प्रश्न गरे । रासस

काठमाडौं । अमेजनका संस्थापक जेफ बेजोस अहिले निकै चर्चामा छन् । करिब ७३६.७ मिलियन अमेरिकी डलर बराबरका आफ्ना ३३ लाखभन्दा बढी सेयर बिक्री गरेपछि उनी चर्चामा आएका हुन् । मंगलबार सार्वजनिक वित्तीय विवरणअनुसार उनले यस बिक्रीमार्फत उक्त रकम उठाएका हुन् ।  बेजोस र उनकी प्रेमिका लरेन सान्चेजको इटालीको भेनिसमा भएको भव्य विवाहपश्चात सेयर बिक्री भएको हो । बिहेलगत्तै सेयर बेचेपछि उनी चर्चामा आएका हुन् । तीन दिनसम्म चलेको यो विवाह समारोहमा धेरै सेलिब्रिटीको उपस्थिति थियो र केही स्थानीयवासीले विरोध समेत जनाएका थिए । विवाह समारोहको लागत करिब ५० मिलियन डलर भएको अनुमान गरिएको छ । बेजोसले मार्चमा स्वीकृत गरेको पहिल्यैको एक योजनाअनुसार यो सेयर बिक्री गरिएको हो । उक्त योजनाअनुसार उनी सन् २०२६ मे २९ सम्ममा अमेजनका २५ मिलियन (२ करोड ५० लाख) सेयर बिक्री गर्ने तयारीमा छन् । सन् २०२१ मा अमेजनको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) बाट राजीनामा दिएका बेजोस अहिले पनि कम्पनीका कार्यकारी अध्यक्षका रूपमा छन् । पछिल्ला केही वर्षदेखि उनले नियमित रूपमा अमेजनका सेयर बिक्री गर्दै आएका छन्, यद्यपि उनी अझै पनि कम्पनीका सबैभन्दा ठूला व्यक्तिगत सेयरधनी हुन् । सन् २०२४ को फेब्रुअरीमा पनि उनले यस्तै योजना अनुसार ५० मिलियन सेयर बिक्री गर्ने अनुमति लिएका थिए, जुन यो वर्षको जनवरी अन्त्यसम्म कायम थियो । बेजोसले यसअघि आफ्नो अन्तरिक्ष अन्वेषण कम्पनी ‘ब्लु ओरिजिन’ का लागि प्रत्येक वर्ष १ अर्ब डलर बराबरको अमेजन सेयर बिक्री गर्ने बताएका थिए । उनले आफ्ना ‘डे वान एकेडेमिज’ नामक गैरनाफामूलक संस्थालाई पनि सेयर दान गरेका छन्, जसले अमेरिकाका विभिन्न राज्यहरूमा मन्टेश्वरी शैलीमा आधारित प्री-स्कुलहरू निर्माण गरिरहेको छ । ब्लूमबर्ग बिलिनियर इन्डेक्स अनुसार बेजोस अहिले विश्वका तेस्रो धनी व्यक्ति हुन् । उनको नेटवर्थ करिब २४० अर्ब डलर छ । सूचीमा टेस्लाका सीईओ एलन मस्क ३६३ अर्ब डलरसहित पहिलो र मेटाका सीईओ मार्क जुकरबर्ग २६० अर्ब डलरसहित दोस्रो स्थानमा छन् । सन् १९६४ मा जन्मिएका बेजोसले १९९४ मा अनलाइन पुस्तक बिक्री व्यवसायका रूपमा अमेजनको सुरुवात गरेका थिए । पछि यही अमेजन विश्वकै सबैभन्दा ठूलो ई-कमर्श र क्लाउड कम्प्युटिङ कम्पनी बन्यो । सन् १९९७ मा अमेजन सार्वजनिक कम्पनी बनेपछि बेजोसको सम्पत्ति तीव्ररूपमा बढ्न थालेको थियो ।  सान्दर्भिक सामग्री : भारत-चीनले रुसी तेल किन्दा ५०० प्रतिशत ट्यारिफको चेतावनी चीनको ‘डलरमुक्त अभियान’ : विश्व बजारमा छाउने तयारी गर्दै युआन ईभी युगमा चम्कँदै लिथियमको बजार, भण्डारमा दक्षिण अमेरिकाको वर्चस्व टेस्लामा फेरि व्यवस्थापकीय संकट, शीर्ष कार्यकारी र मस्कका विश्वासपात्रले कम्पनी छाडे अनेकन प्रतिबन्धको बाबजुत पनि रुसी अर्थतन्त्रको धमाकेदार उडान

काठमाडौं । थाइल्याण्डकी प्रधानमन्त्री पेटोङटार्न शिनावात्रालाई संवैधानिक अदालतले निलम्बन गरेको छ । क्याम्बोडियाका पूर्वनेता हुन सेनसँगको फोन वार्ता लिक भएपछि शिनावात्रामाथि राजीनामा दिनुपर्ने दबाव बढेको थियो । उक्त टेलिफोन लिकमा पेटोङटार्न शिनावात्राले थाई सेनाका कमाण्डरलाई हुन सेनलाई ‘काका’ भनेर सम्बोधन गरेकी थिइन् । यस घटनापछि थाई राजनीतिक वृत्तमा ठूलो विवाद उत्पन्न भयो । सरकारविरुद्ध अदालतमा निवेदन दर्ता गरियो, जसको आधारमा थाई संवैधानिक अदालतले शिनावात्रालाई अस्थायी रूपमा निलम्बन गर्‍यो । यता दुई साताअघि नै उनका सहयोगीहरूले समर्थन फिर्ता लिएपछि सत्तारूढ गठबन्धन पहिलेदेखि नै अल्पमतमा परिसकेको छ । पेटोङटार्न शिनावात्रा देशका पूर्व प्रधानमन्त्री थाक्सिन शिनावात्राकी छोरी हुन् । उनी फ्यु थाई पार्टीको तर्फबाट प्रधानमन्त्री पदमा पुगेकी थिइन् जुन पार्टी थाक्सिन शिनावात्राले स्थापित गरेका थिए । यो पार्टी परम्परागत रूपमा जनतामा लोकप्रिय भए तापनि थाई सैन्य तथा शाही सत्ताका लागि सधैं शंकाको दृष्टिले हेरिने गरेको छ । यो निलम्बनले थाई राजनीतिलाई फेरि अनिश्चिततातर्फ धकेलेको छ, जसमा सैन्य, शाही सत्ता र जननिर्वाचित सरकारबीचको शक्ति संघर्ष झनै चर्कने देखिएको छ ।