विचार

नयाँ पुस्ता नेपाली पत्रकारितामा चुनौतीका चाङभित्र सम्भावनाका सपनाहरू देखिरहेको छ । पत्रकारिता अध्ययन गरेर समाचार कक्षमा पुगेको युवा जगत पेसा र आफ्नोे भविष्यप्रति चिन्तित त देखिन्छ नै त्योभन्दा बढी अठोट र संकल्पका साथ सञ्चार कर्ममा होमिएको छ । सञ्चार माध्यममा पत्रकारिता नपढेकाहरूको अस्वस्थ हालीमुहाली, नागरिकमा पत्रकारिताको अभ्यासप्रति बढ्दै गएको वितृष्णा र पत्रकारिता भित्रै पनि को पत्रकार ? कस्तो पत्रकार ? र पत्रकारले सञ्चार माध्यमबाट पाउने पारिश्रमिक लगायत विषयलाई लिएर पत्रकारिता पढेर यो पेसा रोजेकाहरू ठूलो दुविधामा देखिन्छन् । कक्षाकोठामा बसेर ‘फाइभ डब्लू, वान एच (के ? कहाँ ? कहिले ? को ? किन ? कसरी ?) को अध्ययन गरेका विद्यार्थीहरू समाचार कक्षमा पुग्दा ठूलो अलमलमा पर्छन् । आफूले पढेको सैद्धान्तिक ज्ञानलाई संकटमा राखेर पेसा रोज्ने र भविष्य खोज्ने मनसायमा पत्रकारहरू छन् । कक्षा कोठामा सञ्चार माध्यमको प्राथमिकता ‘भ्वाइस अफ दि भ्वाइसलेस’ अर्थात् आवाज विहीनहरूको आवाज पढेर समाचार कक्षमा पुगेका विद्यार्थीहरूले नेता र व्यवसायीको पछ्यौरी समात्ने वातावरण सिर्जना भइरहेको छ । पेसाका आधारभूत मूल्य, मान्यता र सिद्धान्तहरू भुलेर ‘जसोजसो पण्डित बाजे उसैउसै स्वाहा’को परिस्थिति पत्रकारितामा बनिरहेको छ । कमाउनेहरूले मनग्य पत्रकारिताबाटै कमाइरहेका छन् । तर, केहीले महिनाभरि काम गरेको पारिश्रमिक पनि नपाउने बाध्यता बनिरहेको छ । त्यसका बीच पनि ‘एक पत्रकार एक अनलाइन सञ्चार माध्यम’ को अभ्यासले थप पत्रकारिताको गरिमा र छवि धमिलो पारेको छ । पत्रकारिताप्रति हेर्ने आम जनमानसको दृष्टिकोणमा बदलाव आएको छ । पत्रकारहरू व्यावसायिक बन्न नसक्दा पत्रकारिताको धर्म गुमिरहेको छ । अहिले नेपाली पत्रकारिता बाटो बिराएको बटुवासरह भएको छ । यो चुनौती र जोखिमका बीच पत्रकारले पृथक र फरक ढंगबाट अगाडि बढ्नुपर्ने आजको आवश्यकता हो । ‘कालो बादलभित्र चाँदीको घेरा हुन्छ’ भनेजस्तै नेपाली पत्रकारितामा पनि त्यो किसिमको अवसर र सम्भावनाहरू प्रयाप्त छन् । अब कस्तो पत्रकारिता ? सूचना प्रविधिको विकास र विस्तारले संसार ‘ग्लोबल भिलेज’का रूपमा परिचित छ । सूचनाले तीव्ररूपमा मारेको फड्कोकै कारण सञ्चार माध्यमका पाठक, दर्शक तथा स्रोता पनि फेरिन थालेका छन् । सूचना प्रविधिमा आफूलाई अभ्यस्त बनाउनु जति नै चुनौती देखिन्छ त्योभन्दा धेरै गुणा बढी त्यसमा अवसर पनि छ । जसरी प्रजातान्त्रिक प्रक्रियापछि नेपाली सञ्चार माध्यमको विकास र विस्तार भयो । त्यसले नेपाली समाजलाई सुसूचित गर्ने, सार्वजनिक चेतना र सामाजिक न्यायको प्रवद्र्धनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो । एक चरणबाट माथि उठिरहेको नेपाली पत्रकारितामा जेजति चुनौतीहरू देखा परेका छन्, अब सूचना प्रविधिको विकास र विस्तारले ती चुनौतीलाई थप बढावा दिने मात्रै होइन चुनौतीलाई सामना गर्दै अवसरका ढोकाहरू पनि पर्याप्तरूपमा खुला गरेको छ । रिपोर्टिङका लागि एउटा कापी र कलममा अडिएको नेपाली पत्रकारिता अब रेडियो, टेलिभिजन र छापा माध्यमको विकल्प खोजिरहेको छ । जसरी विश्वमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई)को प्रयोग बढिरहेको छ । यसले नेपाली पत्रकारितालाई थप चुनौती सिर्जना गरेको छ । कापी र कलम लिएर रिपोर्टिङमा निस्कने र साँझ कार्यालय फर्केर चार/पाँच सय शब्दको समाचार बनाउने रिपोर्टरका लागि एआई ठूलो चुनौती र जोखिम बनेर आइरहेको छ । लेखक । सूचना प्रविधिको तीव्र विकासले पत्रकारिताको क्षेत्रलाई नयाँ आयाम थपेको छ । इन्टरनेटको पहुँच बढ्दै जाँदा डिजिटल पत्रकारिता र अनलाइन समाचार पोर्टलहरूको संख्या दिनप्रतिदिन बढिरहेको छ । प्रेस काउन्सिलका अनुसार नेपालमा साढे चार हजार अनलाइन न्युज पोर्टल दर्ता भइसकेका छन् । हो, कुनै पनि क्षेत्रको गुणात्मक विकास र विस्तारमा केही मात्रामा संख्याले पनि अर्थ राख्छ । तर, त्यो संख्याबीच भइरहेको अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाले समग्र पत्रकारिता क्षेत्रको धज्जी उडाउने काम हुन्छ । द्रूत गतिमा बढ्दै गइरहेको इन्टरनेटको पहुँच र स्मार्टफोनको प्रयोगले डिजिटल पत्रकारिताको दायरा थप फराकिलो बनिरहेको छ । यो सम्भावनाका बीच पत्रकारले आफूलाई त्यसमा अभ्यस्त बनाउनु आजको आवश्यकता हो । इन्टरनेटको सहज आपूर्तिसँगै अनलाइन प्लेटफर्म तथा सामाजिक सञ्जालको वर्चस्वले नागरिक पत्रकारिता अर्थात मोबाइल पत्रकारिताले पत्रकारको आधा काम गर्न थालिसकेको छ । अहिले प्रत्येक व्यक्तिको हात–हातमा स्मार्ट फोन भएकै कारण अब विगतको जस्तो पत्रकारले प्रदान गर्ने सूचनाका लागि दिनभर कुरेर बस्ने स्थिति रहेन । तत्काल घटनाको बारेमा जानकारी हुने अवस्था सिर्जना भइसकेको छ । कुनै ठाउँमा ठूलो बाढी आयो भने अब पाठकले सञ्चार माध्यमको समाचार सुनेर र वा पढेरै मात्रै जानकारी लिने अवस्था रहेन । घटना भएको तत्कालै स्थानीयले सामाजिक सञ्जालमा तस्बिर, भीडीयो वा स्टाटसहरू राख्न सक्छन्, राखिरहेका पनि छन् । त्यसमार्फत हजारौंले सूचना पाउँछन् । त्यसैले अब त्यो सूचनाका लागि पत्रकार र सञ्चार माध्यमको समाचारलाई कुर्नुपर्ने दिनको अन्त्य भइसकेको छ । एकातर्फ नवीनतम् प्रविधिको प्रयोगले समाचारको संकलन, सम्पादन, र प्रसारणमा नयाँ आयाम दिएको छ भने अर्कोतर्फ पत्रकारिता पेसालाई चुनौती पनि थपेको छ । प्रविधिको प्रयोग र व्यवस्थापनमा दक्षता हासिल गर्न कठिनाइसँगै पत्रकारको काम नागरिकले गरेपछि एउटा पत्रकारको काम के बाँकी रह्यो भन्ने पनि प्रश्न आउँछ । जसरी समाचारमा ‘फाइभ डब्लू, वान एच’को प्रयोग गरिन्छ । अब एउटा पत्रकारका लागि समाचार तथा सूचना सम्प्रेषणमा फाइभ डब्लूभन्दा वान एचलाई बढी प्राथमिकता दिनुपर्ने देखियो । फाइभ डब्लूको काम नागरिक पत्रकारिताले थालिसकेपछि अब पत्रकारको काम त्यो घटना कसरी भयो ? भन्ने विषयको गहिराइमा पुगेर अध्ययन अनुसन्धान गरेर बाहिर ल्याउन सक्ने खुवी र क्षमता चाहिन्छ । अहिले भइरहेको नागरिक पत्रकारिता बढी गलत र भ्रमित छ । त्यो पनि समाजका लागि थप चुनौतिपूर्ण छ । नागरिक पत्रकारिता भ्रमित र व्यक्तिगत स्वार्थका लागि अगाडि बढिरहँदा अब पत्रकारिता अनुसन्धानात्मक र तथ्यगत हुन जरुरी छ । पत्रकारहरूले स्रोतको सत्यापन गर्ने प्रविधि र पद्धतिहरूमा दक्षता हासिल गर्नुपर्छ । तथ्यपरक र अनुसन्धानात्मक रिपोर्टिङले मात्र सार्वजनिक विश्वसनीयता कायम गर्न सकिन्छ । यसका लागि अब पत्रकारको क्षमता अभिवृद्धि तथा तालिममा जोड दिन सक्नुपर्छ । पत्रकारिता पढाउने शैक्षिक संस्थाहरूले पनि सीप विकास तथा व्यवहारिक शिक्षा तथा आधुनिक प्रविधि र नवीनतम् पाठ्यक्रमहरूको विकासमा केन्द्रित हुनुपर्ने देखिन्छ । बहुआयामिक बन्नुपर्छ पत्रकार अङ्ग्रेजीमा एउटा उखान छ, ‘ज्याक अफ अल, मास्टर अफ नन्’ अर्थात् सबै कुरा जान्ने तर विज्ञ कुनै पनि विषयमा नभएको । अब पत्रकारितामा यो उखान विफल भइसकेको छ । अब सबै विषय जान्ने, बुझ्ने र सोही विषयमा विज्ञता हासिल गर्न सक्ने ल्याकत पत्रकारले राख्न सक्नुपर्छ । हो, रिपोर्टिङका क्रममा नजानेको, नबुझेको विषयलाई सम्बन्धित सरोकारवालासँग सोधपुछ गरेर सही र तथ्यपरक विषयवस्तु समाचारीय शैलीमा प्रस्तुत गर्ने छुट पत्रकारलाई छ । तर, एउटा रिपोर्टरलाई सधैं रिपोर्टर बनिरहने छुट भने हुँदैन । मलाई आउँदैन, म जान्दिनँ, म बुझ्दिनँ र सक्दिनँ भन्ने छुट सधैं हुँदैन । ‘वान म्यान आर्मी’को भूमिका एउटा पत्रकारले निर्वाह गर्न सक्नुपर्छ । समाचार लेख्ने, सम्पादन गर्ने, प्रकाशन तथा प्रसारण गर्ने मात्रै होइन, त्यो समाचारलाई आवश्यक पर्ने तस्बिर खिच्ने, तस्बिर बनाउने, भीडीयो खिच्ने, भीडीयो एडिट गर्नेदेखि समाचार सामग्रीलाई ग्राफिक्स बनाएर मल्टिमिडियामार्फत पनि प्रसारण गर्न सक्ने क्षमता एउटा पत्रकारमा हुन जरुरी छ । जब एउटा पत्रकारले एउटा रिपोर्ट लेखेर मेरो काम पाक्यो भन्ने बुझाइ राख्छ, त्यो पत्रकारिताको दीगोपना हुन असम्भव हुन्छ । समयसँगै पत्रकारले आफूलाई परिस्कृत बनाउन जरुरी हुन्छ । भोलि आउन सक्ने सम्भावित प्रविधि, चुनौती र जोखिमका लागि पत्रकार आजै सजग र त्यो चुनौतीलाई सहजै सामना गर्न सक्ने क्षमता राख्न सक्नुपर्छ । त्यसले पत्रकारलाई विभिन्न माध्यम र विषयमा काम गर्न सक्षम त बनाउँछ नै समाचारको गुणस्तर र प्रभावकारिता बढाउन पनि मद्दत पुग्छ । पछिल्लो समय बिट पत्रकारिताले एउटा लय समातेको छ । राजनीतिक, आर्थिक, खेलकुद र मनोरञ्जनलगायत बिट पत्रकारिताको अभ्यास नेपाली सञ्चार माध्यममा बढिरहेको छ । पत्रकारहरू पनि सोही ढंगले काम गरिरहेका छन् । तर, समस्या के सिर्जना भइरहेको छ भने आर्थिक पत्रकारिता गर्ने एउटा रिपोर्टरलाई खेलकुदको समाचार लेख्न आउँदैन, राजनीतिक पत्रकारिता गर्ने एउटा पत्रकारलाई आर्थिक समाचार लेख्न आउँदैन । बिट पत्रकारिताले पत्रकारलाई कमजोर र संकुचित बनाइरहेको छ । यो एउटा चुनौतीका रूपमा देखा परेको छ । एउटा पत्रकारले आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, खेलकुद र मनोरञ्जन लगायत जुनसुकै क्षेत्रको सूचना राख्ने मात्रै होइन, त्यसलाई प्रभावकारीरूपमा समाचारीय शैलीमा सम्प्रेषण गर्न सक्ने क्षमता राख्न सक्नुपर्छ । विश्व महामारीका रूपमा फैलिएको कोराना भाइरसले नेपाली सञ्चार माध्यममा पनि ठूलो असर गर्यो । कोरोनाको प्रत्यक्ष मारमा नेपाली छापा माध्यम परे । परिणामस्वरूप धेरै पत्रकारले रोजगारी गुमाए । छापा माध्यमबाट निकालिएपछि केहीले आफ्नै अनलाइन न्युज पोर्टल खोले । केही अनलाइन मिडियामा काम गर्न थाले । तर, केही भने बेरोजगार बस्न विवश बने । किनकि छापामाध्यमको बानी परेका उनीहरू अनलाइन न्युज पोर्टलमा ‘एडजस्ट’ हुन सकेनन् । कारण उनीहरूसँग भएको क्षमताको कमी नै थियो । अमेरिकी पत्रकार एडवार्ड आर मुर्रोले भनेका छन्, ‘एउटा पत्रकार सधैं भोलिका लागि चिन्तित हुन्छ ।’ हो, यो चिन्ता र चिन्तन नेपाली पत्रकारमा पनि चाहिन्छ । एउटा पत्रकार छापा, अनलाइन र प्रसारण माध्यमसँगै मल्टिमिडियामा पनि पोख्त हुन जरुरी छ । लेखन, फोटोग्राफी, भीडीयो उत्पादनसँगै प्राविधिक ज्ञान, सीप र दक्षता राख्न सक्ने पत्रकार आजको आवश्यकता हो । पत्रकारिताका लागि जनसम्पर्क अर्थात् जनसम्बन्ध अर्को महत्वपूर्ण विषय हो । एउटा पत्रकारका लागि नदिको बगरमा गिट्टी कुट्नेदेखि सदनमा बुट बजाउनेहरूसँग सुमधुर सम्बन्ध आवश्यक हुन्छ । स्रोतसँगको बलियो सम्बन्ध नै एउटा पत्रकारको पुँजी हो, स्ट्रेन्थ हो । विभिन्न क्षेत्रका सरोकारवाला व्यक्तिहरूसँगको सम्बन्ध विस्तारले एउटा पत्रकारले समाचार ब्रेकिङमार्फत् आफ्नो छवि बदल्न सक्छ । जबसम्म सत्ता र भत्ताको लोभमा पत्रकार पर्दैन त्यसपछि मात्रै पत्रकारिता बाँच्छ । नागरिकले न्याय पाउँछन् । समस्याले निकास पाउँछ । कमाउने विविध बाटा मेरा एक जना मित्र एउटा राष्ट्रिय दैनिक पत्रिकामा काम गर्नुहुन्छ । एकदिन चियागफमा उहाँले मसँग भन्नुभयाे, ‘तलब नपाएको सात महिना भयो, जिविकोपार्जन गर्न पनि गाह्रो भयो ।’ मैले प्रश्न गरेँ ? यत्तिका महिनासम्म तलब नपाएर कसरी चल्दैछ जीवन ? उहाँले जवाफमा भन्नुभयाे, ‘बिहान र बेलुका एउटा अनलाइनमा समाचार अपटेड गर्छु, अलिकति त्यहाँबाट आउने पैसाले काम चलाइरहेको छु, पत्रिकामा काम छोडौं भने पनि सात महिना काम गरेको तलब नपाइने डर, पाइन्छ कि भन्ने आशमै काम छाड्न सकेको छैन ।’ मेरा ती मित्र सात महिनाको तलबमा अल्झिएका छन् । ३० हजार रुपैयाँ तलब पाउने उनी २ लाख १० हजार रुपैयाँ तलब आउँछ र काम छोडौंला भन्ने योजनामा छन् । उनको अधिकांश समय तलब पाउने आसमै बितिरहेको छ । उनले न त्यो पैसाको माया मार्न सकेका छन् नत अर्कै ठाउँमा ‘जम्प’ गर्न सकेका छन् । त्यति लामो समय अर्को कुनै काममा प्रयोग गरेको भए उनले त्योभन्दा बढी कमाउन सक्थे । तर, उनले त्यो जोखिम मोल्न चाहेनन् । पत्रकारिता आफैंमा ठूलो जोखिम पनि हो । एउटा पत्रकारमा शीघ्र निर्णय लिन सक्ने क्षमता र खुबी पनि हुनुपर्छ । ताकी उसको त्यो निर्णय र जोखिमले भविष्यको बाटो देखाओस् । मेरा ती मित्रको मर्म सुनेपछि मैले वार्षिक करोडौं कमाउने केही समयअघि मात्रै बीबीसीबाट बाहिरिएका पत्रकार ह्यू एडवार्डलाई सम्झिएँ । जसले एकै वर्ष साढे चार लाख पाउण्ड तलब बुझ्छन् । त्यो भनेको नेपाली साढे सात करोड रुपैयाँ हो । उनको मासिक तलब नै सवा ६१ लाख रुपैयाँ पर्छ । पत्रकार एडवार्डको पत्रकारिताको प्रशंसा संसारले गर्छ । उनको प्रस्तुति अवलम्बन तथा आत्मसात् गर्ने पत्रकारको जमात ठूलो छ । हामीले पत्रकारिता पेसालाई पैसा नकमाउने पेसाका रूपमा बुझ्यौं । समाजले पनि त्यही किसिमले बुझ्यो । हामी पनि सोही ढंगले प्रस्तुत भयौं । परिणामस्वरूप सरकारले समेत पत्रकारको न्यूनतम पारिश्रमिक २४ हजारभन्दा बढाउन सकेन । नेपाली पत्रकारिता पत्रकारको न्यूनतम पारिश्रमिकमै अल्झिएको छ । पत्रकारितालाई नकमाउने पेसा र सेवा गर्ने पेसा भनेर जुन किसिमबाट व्याख्या गरिएको छ, त्यो गलत छ । यो अपव्याख्यालाई सुधार गर्न आवश्यक छ । सञ्चार प्रतिष्ठानमा श्रमजीवी पत्रकारले पाउने न्यूनतम पारिश्रमिक रकम निर्धारण गरेर आवश्यकताअनुसार सरकारलाई सिफारिस गर्ने उद्देश्य राखेर गठन भएको न्यूनतम पारिश्रमिक निर्धारण समिति वेवारिसे बनेको छ । यो समितिलाई सञ्चार प्रतिष्ठानमा काम गर्ने श्रमजीवी पत्रकार, कर्मचारी र कामदारको न्यूनतम पारिश्रमिक निर्धारण गर्ने अधिकार छ । यसरी न्यूनतम पारिश्रमिक निर्धारण गर्दा उनीहरूको पद र त्यस्तो पदको तहगत वर्गीकरणसमेत गर्नुपर्ने जिम्मेवारी तोकिएको छ । तर, हालसम्म यो समितिले पत्रकारले पाउनुपर्ने तलब कति हो ? निर्धारण गरेको तलब पाइरहेका छन् वा छैनन् ? भन्ने विषयमा जानकारी छैन । पत्रकारले आफ्नो पारिश्रमिक बढाउने विषय उसको व्यक्तिगत क्षमता र अब्बलतामा भर पर्छ । नेपाली पत्रकारितामा सञ्चार प्रतिष्ठानको आर्थिक हैसियत तथा आम्दानीले पत्रकारको तलब निर्धारण हुने अभ्यास छ । विज्ञापनमा ह्रास आउँदा पत्रकारको तलब तथा खाइपाई आएको सुविधा कटौती हुने गलत अभ्यास छ । जुन अभ्यास नेपालमा मात्रै छ । नेपाल बाहेक कुनै पनि देशका पत्रकारले तलब पाएनौं भनेर सडकमा उत्रिनु पर्दैन । जसको प्रत्यक्ष असर पत्रकारिताको गुणस्तरमा परिरहेको छ । सञ्चार माध्यमले पनि अब विविध व्यावसायिक मोडेलहरूको विकासमा जोड दिएर परिस्कृत ढंगको पत्रकारितामा प्राथमिकता दिनुपर्छ । पछिल्लो समय एआईको विकास र विस्तारले पत्रकारिता पेसा नै जोखिममा रहेको धारणा अधिकांशले राखिरहेका छन् । तर, एआईले पत्रकारलाई बेरोजगार बनाउने होइन, उल्टै रोजगारी प्रदान गर्ने देखिन्छ । हो, कुनै सीप तथा क्षमता नभएका पत्रकारहरूको जागिर एआईले पक्कै पनि खाइदिन्छ । तर, जोसँग सीप र क्षमता छ उसलाई एआईले काम लगाउँछ । र, पत्रकारले चाहेको पारिश्रमिक प्रदान गर्छ । अबको केही वर्षपछि प्रत्येक सञ्चार माध्यमले आफ्नै एआई राख्न सक्छन् । अब त्यो एआईका लागि पत्रकारले काम गर्नुपर्ने हुन सक्छ । अब नेताको भाषण सार्ने, एउटा कार्यक्रमको हार्ड न्यूज लेख्ने वा ‘ल्यापडग’ पत्रकारिताको अन्त्य हुँदैछ । जब पत्रकारले आफूलाई बिक्ने बनाउन सक्ने क्षमताको विकास गर्न सक्छ, त्यसपछि मात्रै उसले चाहेको पारिश्रमिक पाउन सक्छ । नेपालमा मात्रै होइन, अन्तर्राष्ट्रियरूपमा पनि उसको माग हुन्छ । अहिले पत्रकार कुनै पनि सञ्चार माध्यमसँग आबद्ध नभएर पनि काम गर्ने अभ्यासले तीव्रता पाउँदैछ । स्वतन्त्र कन्टेन्ट क्रियटर भएर पत्रकारले मनग्य आम्दानी गरिरहेका छन् । जसले अन्तर्राष्ट्रियरूपमा आफूलाई बलियो किसिमले चिनाउन सहयोग गर्छ । विश्व महामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसले धेरै पत्रकारको जागिर गुमे पनि त्यो संकटको बेला प्रविधिका आएको विकासले पत्रकारलाई सम्भावनाका धेरै ढोकाहरु खुला गर्यो । अहिले विश्वव्यापी रूपमा सबस्ट्याक र सुपरकाष्ट जस्ता स्वतन्त्र प्लेटफर्महरूले सीप, क्षमता र कन्टेन्ट क्रियसन गर्न सक्ने पत्रकारलाई गज्जबको अवसर प्रदान गरिरहेका छन् । जहाँ तपाईंले चाहेको विषयवस्तु आफैं पोष्ट गर्न सक्नुहुन्छ । र, तपाईंसँग भएको कला बेच्न सक्नुहुन्छ । तपाईंको कन्टेन्ट पाठकले पैसा तिरेर पढ्न सक्छन् । पछिल्लो समय निकै चर्चा पाएको यो एउटा अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्म हो । अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय र रोयटर्स इन्स्टिच्युटको संयुक्त प्रयासमा भएको एउटा अध्ययनले पछिल्लो समय सञ्चार माध्यमको आम्दानीको स्रोतमा परिवर्तन आइरहेको छ । विगतमा विज्ञापनमा केन्द्रित हुने सञ्चार माध्यमहरू अब मेम्बरसिपमा जान थालेका छन् । विभिन्न सञ्चार माध्यमका प्रकाशक तथा प्रमुख कार्यकारी अधिकृतहरूसँग छलफल तथा अन्तर्क्रिया गरी एउटा अध्ययन सार्वजनिक गरेको छ । सो अध्ययनले अब सञ्चार माध्यमका समाचार सामग्री सदस्यतामा आधारित हुनुपर्ने निष्कर्ष निकालेको छ । सो सर्वेक्षणमा सहभागी प्रकाशकहरूले सञ्चार माध्यमको आम्दानीको प्रमुख स्रोत नै सदस्यहरू भएको धारणा राखेका छन् । सन् २०२० को तुलनामा मेम्बरसिपबाट हुने आम्दानमा ७२ प्रतिशतले बढेको सो अध्ययनमा उल्लेख छ । विज्ञापनबाट हुने आम्दानी भने ८१ प्रतिशतले घटेको छ । त्यसैले पनि अब अडियन्सलाई आकर्षित गर्नका लागि पत्रकारले गुणस्तरीय कन्टेन्ट क्रियट गर्नु अपरिहार्य छ । आफ्नो कन्टेन्ट अडियन्सले किन पढ्ने ? केका लागि पढ्ने ? भन्ने विषयमा पत्रकार अगाडि नै जानकार हुनुपर्छ । निष्कर्ष प्रविधि असाधारण गतिमा अगाडि बढ्दैछ । हामीले यसलाई आत्मसात र अवलम्बन नगर्नुको विकल्प छैन । दिनप्रतिदिन फेरिने प्रविधिसँग हामीले खेल्नैपर्छ । गिद्धे प्रेसबाट अगाडि बढेको नेपाली पत्रकारिता अब डिजिटल युगमा फड्को मार्दैछ । विगतका वर्षहरूमा एउटा कापी र कलमको भरमा गरिने रिपोर्टिङ गरेर हार्डन्यूज लेख्ने र साँझ परेपछि घर फर्किने छुट अब पत्रकारलाई छैन । सञ्चार माध्यमबीच भइरहेको प्रतिस्पर्धालाई मात्रै होइन पत्रकार–पत्रकारबीच पनि अब प्रतिस्पर्धाको दिन सुरु भइसकेको छ । त्यसका लागि हामी अब तयार बन्नुपर्छ । व्यावसायिक र राजनीतिक दबाबले पत्रकारितालाई थिचोलेर नागरिकमा पत्रकारिताप्रतिको विश्वास गुमिरहेको बेला स्वस्थ, स्वतन्त्र र विश्वसनीय पत्रकारिताको जरुरी छ । हो, पछिल्ल्लो समय प्रविधिको तीव्र परिवर्तनले पक्कै पनि चुनौतीहरू थपिएका छन् । डिजिटल प्रविधिको प्रयोगले तथ्य लुक्ने तथा लुकाइने प्रवृतिको सुरुवात हुन सक्छ । यतिबेलै तथ्यगत र अनुसन्धानात्मक पत्रकारिताको आवश्यकता पर्छ । छापा माध्यमको अस्तित्व र जीवनमाथि प्रश्न उठिरहेको बेला पत्रकारले मल्टिमिडियाको प्रयोगसँगै व्यावसायिकता, नैतिकता र आर्थिक स्थिरता जस्ता पक्षहरूमा पनि जोड दिँदै आलोचनात्मक पत्रकारितालाई अगाडि बढाउन आवश्यक छ । मानिसको साथी डिजिटल प्लेटफर्म बनिरहेको बेला कसैको इबी साँध्न, नाफा कमाउन, शक्ति प्रदर्शन गर्न वा कसैको पक्षमा पक्षपोषण गर्नका लागि पत्रकारिता प्रयोग हुनु हुँदैन । पत्रकारिता समाजको एक प्रतिष्ठित र सम्मानित पेसा हो । पत्रकार समाजका पहरेदार हुन् । राज्यले समेत देशको चौथो अंगका रूपमा पत्रकारितालाई परिभाषित गरेको छ । पत्रकारिता ल्यापडग होइन वाचडगका रूपमा सक्रिय हुनुपर्छ । एउटा पत्रकारले चाह्यो भने समाजको चित्र बदल्न सक्छ भन्ने भावनाका साथ बाम गर्न सक्नुपर्छ । त्यो ल्याकत हामी सबैले राख्नुपर्छ ।

विश्वको दुई तिहाई भाग पानी हो । यसैगरि मानव शरिरमा पनि तीन भाग मध्ये २ भाग पानीको मात्रा नै रहेको छ । यो दुबै कुराको कुनै कुनै रुपमा सम्बन्ध रहेको कुरा धेरैजसोलाई थाहा नै छैन । खाना बनाउन पानी, खाना खान पानी, कपडा धुन पानी, सौचालयको लागि पानी, पुजामा पानी, श्रादमा पानी हरेका चिजमा नै पानी आवश्यक रहेको देखिन्छ । यसैगरि खाना बिना केयौ दिनसम्म हामी जिवित रहन सक्छौ तर पानी बिना ३ दिनसम्म पनि बाँच्न मुश्किल पर्छ तसर्थ पानी बिना दैनिकी जिवनको कल्पना गर्न सकिदैन अर्थात पानी एउटा त्यस्तो चिजहो जसको बिना जिवन न पहिला सम्भव थियो, न हाल तथा भविष्यमा समेत कल्पना गर्ने अवस्था हुने छैन । तर, दुखको कुरा के हो भन्ने हामीले सबैभन्दा जरुरी चिजलाई नजर अन्दाज गरिरहेका हुन्छौ किनभने यो प्रकृतीले फ्रि मा दिएको उपहार हो । यसैगरि पानी कति बेला कति पिउने हेर्दा सानो कुरा हो तर ठुलै किसिमले असर गरिरहेको हुन्छ । जस्तै हार्ट, लिभर, डाइजेष्टिभ सिस्टम, किडनी फंक्सन, कपाल झर्ने तथा छाला सम्बन्धि आदी समस्या सबै पानी पिउने तरिका र पानीको मात्रामा भर पर्छ । पानी जिवन हो पानी हामी दिनहु पिउने गर्छौ तर पनि धेरैजनालाई पानी कति पिउने, कति वेला पिउने, कसरी पिउने सो बारेमा प्रायजसो अनभिज्ञ रहेको पाईन्छ । आयुर्वेदको कुरा मान्ने हो भन्ने पानी सहि तरिकाले पियौ भने त्यो एक औषधी हो तर गलत तरिकाले पियौ भने यो जहर हो अर्थात पानी शरीरमा जसरी जान्छ त्यसैगरि नै असर गर्ने गर्छ । पानीलाई बरदान बनाउने कि श्राप हाम्रै हातमा । यदि पानीलाई तालमेल मिलाएर पिउन सिक्यौ वा जान्यौ भने भनिन्छ २० पलस रोग लाग्नबाट जोगिन सकिन्छ । जस्तै पाचनसम्बन्धी, मृगौलामा पत्थरी, युरीनरी ट्रयाक्टस इन्फेक्सन देखि किडनी फेलुअर तथा आदी रोगहरु मात्र पानीको तालमेल गरेर पिउनाले जोगिन सकिन्छ । हामीलाई प्यास किन लाग्छ ? मेटाबिलिज्म अफ वाटर इन बडि हाम्रो ब्रेनको हाइपोथलामसमा थट सेन्टर हुन्छ जसरी हाम्रो बडिमा मोलालटि बढ्छ भने यो सेन्टर एक्टिभेट हुने गर्छ अर्थात बडिमा बडि फलुड बढेर गाढा हुन्छ र हामीलाई प्यास लाग्छ र हामी पानी खान्छौ तथा खाएको पानी पेटमा जान्छ र पेटमा पानी १५ देखि २० मिनेटसम्म मात्र रोक्ने गर्छ त्यसपछि बिस्तारै पानी आन्द्रा तिर बढछ साथै उक्त पानीको ९० प्रतिशत भाग सानो आन्द्रामा र १० प्रतिशत पानी ठुलो आन्द्रा हुदै मलद्धार भएर शरीरबाट बाहिर निस्कने गर्छ । सानो आन्द्रमा बसेको पानी रगतमा मिसिएर शरीरको विभिन्न भागमा पुगेर महत्पुर्ण कार्यहरु गर्ने गर्छन । जस्तै टेम्प्रेचर रेगुलेसन, इनर्जी प्रडक्सन तथा वेष्ट इलिमिनेस । यसैको साथ यो सेल्सको अस्मेटिक अस्मोटिक प्रेसर  पनि मेन्टन गर्ने गर्छ जसको कारण सेल्सहरु आफ्नो पार्टिकुलर सेपमा रहन्छ । अस्मेटिक अस्मोटिक प्रेसर  यति महत्पपुर्ण हो कि यसको गडबड हुन साथ सेल्स ब्रस्ट हुन सक्छ,बडिको सबै अर्गनहरुमा न्युट्रसन र अक्सिजन यसै द्धारा पुग्ने गर्छ साथै बडिमा बन्ने टक्सिन यसै द्धारा किडनी वा पसिनाको माध्यमबाट बाहिर निस्किने गर्छ अर्थात पानी एक काम अनेक । पानी हामी सधै पिउछौ तर हामीलाई कति पानी पिउनु पर्छ भन्ने कुरा धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ । दि यूएस नेशनल एकेडमिज अफ साइन्स, इन्जिनियरिङ तथा मेडिसिएन अनुसार पुरुष व्यक्तिले दैनिकी कम्तिमा १६ गिलास तथा ३.७ लिटर र महिला वर्गले ११.५ गिलास तथा २.७ लिटर दैनिकी पिउने गर्नु पर्दछ । यसैगरि यो मात्रामा पनि हामी अवस्था अनुसार अझै केहि मात्रा बढाउन पर्ने हुन्छ जस्तै शारिरीक अभ्यास गर्दा पसिना बढि आउने, गर्मीमा बढि पसिना आउने अवस्थामा उल्लेखित मात्रामा अझै पनि बृद्धि गर्नु पर्ने हुन्छ । हाम्रो शरीरबाट ३ किसिमले पानीको मात्रा बाहिर निस्कने गर्छ, पसिना, पिशाब र मल्ल तथा यि तिन वटै अन्तर्गत कुनैपनि माध्यमबाट पानीको मात्रामा बृद्धि भएमा पानीको मात्रामा बृद्धि गर्नु पर्छ हैन भने हामी निर्जलीकरणको सिकार हुन सक्छौ, जस्तै बढि शारिरीक अभ्यास  गर्दा पसिनाको मात्रा बढि वा गर्मिको कारणले पसिनाको मात्रामा बृद्धि, पटक पटक पिशाब लाग्नु वा झाडापखाला भएको अवस्थामा पानीको मात्रामा अझैपनि बृद्धि गराउनु पर्छ । एउटा अध्ययनको प्रतिवेदन अनुसार विश्वको कुल जनसंख्याको ४० प्रतिशत व्यक्ति शरीरलाई आवश्यक्ता भन्दा कम पानी पिउने गर्छन । तथा यस मध्ये प्रायजसो मानिसहरु हल्का निर्जलीकरणका सिकार भएको पाइन्छ । यदि आवश्यक्ता भन्दा कम पानी पिएमा निर्जलीकरण हुन सक्छ जसको असर तत्कालै नदेखिए पनि बिस्तारै छाला सखा हुने किडनीमा स्टोन, कब्जियत, ग्यास वा थकान जस्तो समस्याहरु उत्पन्न हुन सक्छ । यसैगरि कतिपयले समाजिक संजाल तथा अन्य माध्यमबाट पानी धेरै पिउने भनि सुनेको भरमा आवश्यक्ता भन्दा बढि पानी पिइरहेको देखिन्छ कतिपय एक बोतल एकै पटक तथा कहिले काही सो भन्दा पनि बढि खाने गर्दछ जुन बिल्कुलै गलत अभ्यास हो । पानी आवश्यक्ता भन्दा बढि पिउनाले किडनीलाई बढि भन्दा बढि काम गर्नु पर्ने हुन्छ जसले गर्दा किडनीमा प्रेसर पर्न जान्छ । हाम्रो किडनी घण्टामा बढि भन्दा बढि १ लिटरसम्म पानीलाई फिल्टर गर्छ यदि कसैले सो भन्दा बढि पानी खाने गरेको भए सो पानी फिल्टर हुदैन र रगतमा पानीको मात्रामा बृद्धि हुन्छ जसले रगतमा मौजुदा सबै माइक्रो माइक्रो न्यूट्रेन डायलुड हुने गर्छ र यसमा सबै भन्दा महत्वपुर्ण हो सोडियम र रगतमा सोडियमको मात्रा कमि भएमा हार्ट र ब्रेनमा नकारात्मक असर पार्छ । ब्रेनमा सिगलन ट्रान्समिसन प्रोपरली हुन सक्दैन जसले गर्दा हेडेक, कन्फयुजन र चक्कर पनि आउन सक्ने अवस्था हुन सक्दछ । यसका अतिरिक्त ब्लड प्रेसर कमि हुनु, हार्ट रेट पनि कमि हुने जस्ता संभावना हुन सक्छ । यसैगरि इन्डाइजेशन, लुज मोशन, फ्रिक्वेन्ट डयुरजेसन तथा शरीरमा पानी जम्ने र शरीरको भाग सुनिने जस्ता रोगहरु जस्तो पानीलाई आवश्यक्ता भन्दा बढि पिउदाँ खेरी हुन सक्छ । त्यसैले आवश्यक्ता भन्दा बढि पानी पउने गर्नु हुदैन तथा दिनभरिमा ५ लिटर भन्दा बढि र १ घण्टमा ७५० मिलि ग्राम भन्दा बढि पानी पिउनु हुदैन । एक पटक पानी पिइसकेपछि ४० देखि ४५ मिनेट पछि मात्र अर्को पटक पानी पिउने गर्नु पर्छ । त्यसैले पानी आवश्यक्ता भन्दा न थोरै न त धेरै पिउने गर्नुपर्छ । शरीरमा पानीको मात्रा कम भए, नभएको सजिलो तरिका हो युरिन कलर, यदि युरिनको कलर गहिरो पहेलो छ भने शरीरमा पानीको मात्रा कम हो भन्ने बुझिन्छ यदि युरिनको कलर समान्य पहेलो छ भने पानीको मात्रा ठिक हो भने सम्झिनु पर्छ । हाम्रो शरिरमा आवश्यक पानीको २० प्रतिशत भाग खानाबाट हामी प्राप्त गर्ने गर्छौ भने बाकी भाग पानी नै पिएर पुर्याउनु पर्ने हुन्छ । शरिरमा बिहानै उठना साथ पहिलो चिज पानी नै खाने गर्नु पर्छ र बिहानको पानी खादा मुखलाई सफा नगरि पहिला पानी पिउनु उत्तम मानिन्छ , किनभने हामी रात्री सुत्दा हाम्रो मुखमा रयाल आउने गर्छ र त्यो रयाल चाहि खाना पचाउनलाई अमृत तुल्य औषधी जस्तै हो तथा बिहान मुख सफा गर्ने क्रममा रयाल फालिन्छ जुन पाचनको लागि महत्पुर्ण भाग हो । तसर्थ बिहान उठनासाथ मुखलाई सफा नगरि सकेसम्म मन तातो पानी १ देखि २ गिलास इच्छा अनुसार खाएर दिशा गर्न जादाँ पेट पनि राम्रो सँग सफा हुने कब्जियत जस्ता समस्याहरुबाट छुटकारा समेत पाउन सकिन्छ । पानी खाने सही समय -बिहान उठना साथ १ देखि २ गिलास मनतातो पानी पिउने गर्नु पर्छ । -खान खानु अघि ३० मिनेट देखि ४० मिनेट सम्म १ गिलास पानी पिउने गर्नु पर्छ । -खाना खादै सकेसम्म पानी पिउनु हुदैन यदि पिउनै परे १ देखि २ घुटसम्म खादाँ खासै फरक पर्दैन । -खाना खाएको १ घण्टा सम्म सकेसम्म पानी पिउनु हुदैन यसो भएमा खाना खादाँ पेटमा खाना राम्रो सँग पच्दैन किनभने खाना पेटमा जाने बित्तीकै पेटबाट खाना पचाउने तत्व बल्छ र खानालाई पचाउने कार्य गर्ने गर्दछन र तत्काल पानी पिउदा पेट भित्र खाना पचाउने यन्त्रले राम्रो सँग काम गर्दैन तथा खाना राम्रो सँग पच्दैन,उदाहारणको लागि आगो बलिरहेको बेला चुलोमा १ देखि २ गिलास पानी चुलोमा राख्दा चुलो निभ्ने र खाना नपाक्ने झै खाना खाने बित्तिकै पानी खाएमा खाना रामरी पच्दैन र कब्जियत तथा अन्य बिरामीहरु बिस्तारै देखापर्छ । -आर्युवेदको नियमानुसार शरीरको तापक्रम भन्दा चिसो पानी खानु हुदैन, धेरै चिसो पानी पिउदा शरिरमा कमजोरी आउने तथा फ्रिजको धेरै चिसो पानी पिउनाले हार्ट अट्याकसम्म हुन सक्ने संभावना हुन सक्छ । -लामो समयसम्म पानी नपिउने र एकैचौटी धेरै पानी पिउनाले पाचन प्रणाली र मृगौलालाई प्रत्यक्ष असर पार्न सक्छ त्यसैले हरेक १ घण्टाको सेरोफेरोमा १ गिलास पानी पिउने गर्नु पर्छ । -दिउसो पानी धेरै र रात्री पानी कम गर्दै जानु पर्छ साथै रात्री सुत्ने बेलामा केहि मात्रामा भएपनि पानी खाएर सुत्ने बानी गर्नु पर्छ । -पानी उभेर कहिल्यै पनि खानु हुदैन,उभेर पानी पिउदा उक्त पानी पेटमा लामो समयसम्म रोकिदैन, सिधा आन्द्रामा पुग्ने गर्छ र त्यहाँबाट रगतमा र रगतबाट सिधा किडनीमा गएर लोड बढाउने कार्य गर्छ । जब हामी उभेका हुन्छौं बढि फाइटर फल्याट मोडमा हुन्छ जसको कारण कुनै पनि चिज प्रोपरलि युटुलाइज हुदैंन । बसेर पानी खादा शरीर अरामदायक मुडमा हुन्छ । -आजभोलि अर्को पनि के देखिन्छ भने मानिसहरु बोतलबाट सिधा पानी खाने गर्छन् यसो गर्दा पानी संग हावा पनि शरीरमा प्रवेश गर्ने, एसिडिटि हुने,जौवाइनट पेन हु्ने,सँगै २१ वटा अलग-अलग समस्या शरीरमा देखा पर्न सक्छ । -कुनै फ्रुटलाई खाएर वा चिसो तातो खाएर तत्काल पानी पिउनु हुदैन । सही तरिकाले पानी पिउदाँका फाइदाहरू -हाम्रो शरीरको तापक्रमलाई रेगुलेट गराउछ । -हामीले खाएको खानेकुरालाई पचाउनमा सहयाता प्रदान गर्छ । -शरीरको विकार तत्वलाई बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ । -यसबाट शरीरमा ब्लेड प्रेसर मेन्टन हुन्छ । -यसले खनिज र पोषक तत्वहरुलाई पहुचँयोग्य बनाउछ । -शरीरको तौल न्यूनिकरण गर्न सहयोग पुर्याउछ । -व्यायामको बेला प्रदर्शन गराउछँ । -यसले मष्तिस्क, मेरुदण्ड र अन्य संवेदनसिल तन्तुहरुलाई कुशल राख्न सहयोग गर्छ । -पानी नियमित पिउनाले छालाको स्वास्थ्य र सौन्दर्य बढाउछ । -यसले शरीरको सम्पूर्ण भागमा अक्सिजनको मात्रा पुर्याउछ । -शरीरको विभिन्न जोड्हरुलाई लुब्रिकेटको कार्य गर्छन् । -कब्जियतलाई न्यूनिकरण गराउन सहयोग पुर्याउछन । -पानीको नियमित सेवनले शरीरमा ग्यास बन्ने कार्यमा समेत न्यूनिकरण गर्छ । -यसबाट हयागं ओभरको संभावनालाई न्यूनिकरण गराउछ । -पानीको नियमित मात्रा मिलाएर खान सकेमा यसबाट किड्नी डयामेजबाट बचाउने साथै समान्य किसिमको पत्थरी देखिएमा पानीको मात्रा बढाएर खानाले मुत्रद्धारबाट बाहिर निकाल्न मदत गर्छ । माथि उल्लेखित टिप्सहरु विभिन्न अनुसंधान विज्ञद्धारा गरिएको विभिन्न्न अनुसंधान,तथ्याङक आधारमा यो लेख लेखिएको छ । यस लेखको माध्यमबाट पानीको मात्रा तालमेल मिलाएर पानी खान सकेमा शरीरमा कम्तिमा २० वटा रोगबाट छुटकरा पाउन सकिने भनेर विश्वास लिइएको छ । (लेखक सिताराम पंडित हाल सम्पदा लघुवित्त बित्तीय संस्थाको नायब महाप्रबन्धकको रुपमा कार्यरत छन् ।)

आइएमई र जीएमई रेमिटको मर्जरपछि आजदेखि एकीकृत कारोबार शुभारम्भ हुन गइरहेको छ । आजको यस विशेष क्षणमा आइएमईको सुरुवाती अवस्थाको केही स्मरण गर्न चाहन्छु । सन् २००१ अर्थात आजभन्दा करिब २५ वर्ष पहिले मनी एक्सचेन्जको सानो काउन्टरबाट सुरु भएको आइएमई अर्थात् इन्टरनेशनल मनी एक्सप्रेसको यात्रा त्यो समय पक्कै पनि सहज थिएन । सहज त के निजी क्षेत्रले पनि यसरी औपचारिक रूपमा विदेशबाट रकम भित्र्याउने कुराको कल्पना नै थिएन । नेपाल सरकारले वैदेशिक रोजगारीका लागि केही देशहरू खुल्ला गरिसकेपछि वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीहरूको संख्या भर्खरै बढ्न सुरु गरेको थियो । जापान बस्दा हामी आफैँले नेपालमा पैसा पठाउँदा खेपेको सकस, अनौपचारिक र असुरक्षित माध्यमका कारण धेरै नेपालीहरूले आफ्नै कमाइ आफन्तसम्म पुर्‍याउन झेलिरहेका समस्याहरू देखेका हामीहरुले छिटो, भरपर्दो माध्यम खोजी गर्दै गर्दा आइएमईको जन्म हुन पुगेको हो । नेपालको त्यही अगुवाई रेमिटेन्स कम्पनी, आइएमई अहिले नेपाल र नेपाली रहेको विश्वका कुना–कुनाका जो कोहीको पहिलो रोजाइ बन्न पुगेको छ । त्यतिमात्र होइन आइएमई भनेको अहिले पैसा पठाउने कामकै पर्याय बनेको छ । पैसा पठाउने भनेको आइएमइ गर्ने हो भन्ने पर्याय बन्न सफल भएको छ । हाम्रा लागि योभन्दा अर्को खुसीको कुरा अर्को के होला ? हामीले आइएमई सुरु गर्दा निजी क्षेत्रबाट रेमिट्यान्स सेवा दिने विषय सहज थिएन । डलर कारोबारको अनुमति सहज थिएन । सानो पुँजी, धेरै किसिमका अवरोध, अनौपचारिक रूपमा रेमिट्यान्सको कारोबारको प्रभाव र अन्य धेरै समस्याबीच हाम्रो व्यवसायले गति लिन सुरु गर्‍यो । निःस्वार्थ भावनाले गरिएको मिहिनेतले अवश्य पनि सही परिणाम दिने र सफलता मिल्ने कुरा हामीलाई सुरुवातका केही वर्षमै आइएमईले पुष्टि गरिसकेको थियो । मैले यसअघि पनि भन्ने गरेको छु कि हामीले व्यवसाय सुरु गर्ने मुख्य ३ वटा सुत्र छन् । पहिलो हो, राज्यको प्राथमिकतामा रहेको व्यवसाय । दोस्रो आम जनतालाई सेवा दिन सकिने र बढीभन्दा बढी जनता लाभान्वित हुन सक्ने व्यवसाय तथा तेस्रो यस्तो व्यवसाय हो जुन आर्थिक रूपले पनि व्यवसाय बन्न सम्भव हुन्छ अर्थात् फिजिबल छ । त्यस्तो व्यवसाय सधैँ सफल हुन्छ भन्ने हाम्रो विश्वास हो जुन आजका दिनसम्म पनि कायम छ भन्ने मलाई लाग्दछ । यही विश्वास र यही सुत्रले आज हामीलाई अहिलेको अवस्थामा पुर्‍याएको छ भन्ने हामीलाई लाग्दछ । हाम्रो यो आत्मविश्वासमा हामीलाई माया र सद्भाव दर्शाउनुहुने सबै नेपाली दाजुभाइ दिदीबहिनीहरूको विश्वासको निकै ठूलो महत्व छ । एक करोड चुक्ता पुँजीको आइएमईले अहिले एक अर्बभन्दा बढीको कम्पनी भएको छ । यस ग्रुपमार्फत सरकार र जनताको आवश्यकता र प्राथमिकतामा रहेका विभिन्न डेढ दर्जन बढी क्षेत्रमा लगानी विस्तार गरेको छ । रेमिट्यान्स सेवाबाट व्यवसायिक यात्रा सुरुगरेको आइएमईले अहिले आफ्नो लगानी सेवामुलक, उत्पादनमुलक र पूर्वाधार विकासका विभिन्न क्षेत्रमा विस्तार गरिरहेको छ । आइएमई ग्रुपअन्तर्गत रेमिट, बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू, केबुलकार, होटल तथा रिसोर्ट, जलविद्युत, अटोमोबाइल, बीमा, शिक्षा, स्वाथ्य, पर्यटन तथा सूचना प्रविधिका क्षेत्रमा विभिन्न कम्पनीहरू सक्रिय छन् । आइएमई सुरुवातको समय करिब २० प्रतिशत मात्र औपचारिक रहेको रेमिट्यान्स अहिले करिब ८० प्रतिशत औपचारिक माध्यमबाट आउन थालेको नेपाल राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांकले देखाएको छ । यसमा नेपालको पहिलो रेमिट्यान्स कम्पनीको रूपमा आइएमईको योगदान अवश्य धेरै नै छ । नेपालमा आउने रेमिट्यान्सको करिब ५० प्रतिशत बजार हिस्सा पनि हाम्रा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको रहेको छ । हामीले आइएमई सुरु गर्दा मासिक २ मिलियन डलर भित्र्याउने लक्ष्य राखेका थियौँ । अहिले यो २०० मिलियन डलरभन्दा बढी पुगेको छ । हामीलाई यहाँसम्म पुग्न निरन्तररूपमा यहाँहरूको साथ सहयोग रह्यो । यसका लागि हामी यहाँहरू सबैप्रति कृतज्ञ छौँ । निजी क्षेत्रलाई रेमिट्यान्स व्यवसायमा सहजीकरण, गाइडेन्स, सहयोग र अनुमति प्रदान गर्न सहयोग गर्ने नेपाल राष्ट्र बैंकका तत्कालीन गभर्नर दीपेन्द्र पुरुष ढकाल, डा. तिलक रावल, विजयनाथ भट्टराई, कृष्णबहादुर मानन्धर, डा. युवराज खतिवडा, दीपेन्द्र बहादुर क्षेत्री, डा. चिरञ्जिवी नेपाल, वर्तमान सञ्चालक रवीन्द्र पाण्डेलगायत धेरै व्यक्तिहरूलाई म स्मरण गर्न चाहन्छु । तत्कालीन समयमा रेमिट्यान्स कम्पनी स्थापनाको कुरा अगाडि बढाउन यहाँहरूको भूमिका महत्वपूर्ण रह्यो । त्यसैगरी, थाइल्यान्डका लागि तत्कालीन नेपाली राजदूत जनक बहादुर सिंह, पूर्वराजदूत दीपक धिताल, तत्कालीन डीसीएम नारायण मैनाली, परराष्ट्र मन्त्रालय, श्रम मन्त्रालय, अर्थ मन्त्रालय सबैको सकारात्मक सहयोग रहेको छ । त्यसैगरी, मलेशियाको केन्द्रीय बैंक, बैंक निगारा र त्यसका गभर्नर डा. जेटी र उहाँको टिमलाई विशेष धन्यवाद दिन चाहन्छु । हामी नेपाल राष्ट्र बैंकका साथै मलेशियाको केन्द्रीय बैंकमा पनि यसरी रेमिट्यान्स कारोबारको अनुमति पाउने पहिलो संस्था थियौँ । अझ, मलेशियाको केन्द्रीय बैंकले त हामीलाई अनुमति दिएसँगै ५ वर्षसम्म कुनै पनि रेमिट कम्पनीलाई अनुमति दिएको थिएन । हामीलाई सुरुवाती दिनमा सहयोग गर्ने मलेशियाका एस सी भ्याटबिलोलाई विशेष सम्झन चाहन्छु । साथै, मेरो भाइ हेमराज ढकाल, भाइहरू अर्जुन र खिलेन्द्र, अंकलहरू दिवाकर र रुद्र, तत्कालीन समयमा उच्च व्यवस्थापनमा रहेर काम गर्नुभएका चन्द्र टण्डन, सुमन पोखरेल, दामोदर खनाल, प्रशन्न बास्कोटा, अहिलेको उच्च व्यवस्थापन लगायत सम्पूर्ण कर्मचारी साथीहरूमा हार्दिक आभार व्यक्त गर्दछु । अहिले आइएमईसँग जोडिएका २० हजार बढी कर्मचारीहरू हुनुहन्छ । लाखौँ सेवाग्राही हुनुहुन्छ । हामीले आइएमईलाई चाडै नै पब्लिकमा लैजाँदैछौ । जनतालाई नै मालिक बनाउने हाम्रो अर्को यो पहल हो । नेपाल सरकार तथा नेपाल राष्ट्र बैंकले समय समयमा ल्याउने नीति नियमहरूको पूर्ण पालना गर्दै हामी अगाडि बढ्ने गरेका छौँ । अझ भन्नुपर्दा हामी त्यस्तो नीति कार्यान्वयन गर्ने पहिलो संस्था बन्ने गरेका छौँ । राष्ट्र बैंकले बैंकको पुँजी बढाउन मर्जरको नीति ल्याउदा होस् वा बिग मर्जरको नीति ल्याउदा होस् । यी नीतिहरूको कार्यान्वयनमा हामी सदैव पहिलो पंक्तिमै उभिने गरेका छौँ । यस हिसाबले भन्दा हामी कार्यान्वयनकर्ता नै हौँ । त्यसको फलस्वरूप विभिन्न २१ वटा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको संगमसहित नेपालकै सबै भन्दा ठूलो वाणिज्य बैंक, ग्लोबल आइएमई बैंक बनेको छ । अहिले राष्ट्र बैंकले रेमिट कम्पनीको मर्जरको नीति लिएको छ । त्यस नीतिको पनि हामी पहिलो कार्यान्वयनकर्ता बनेका छौँ । हामीले रेमिट्यान्स सेवालाई थप परिष्कृत र सहज बनाउन आज दुईवटा रेमिट कम्पनीबीच मर्जर सम्पन्न गरेर एकीकृत कारोबार शुभारम्भ हुँदैछ । हामीलाई विश्वास छ आगामि दिनमा हाम्रो सेवा थप सहज र सुरक्षित बनाउँदै जानेछ । यसै अवसरमा आज म नेपाल सरकार, नेपाल राष्ट्र बैंकलगायत विभिन्न नियामक निकाय, ग्राहकवर्ग तथा अन्य सरोकारवालाहरूलाई यहाँहरूको निरन्तर सहयोगका लागि धन्यवाद पनि व्यक्त गर्न चाहन्छु । खासगरी नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नरज्यू, डेपुटी गभर्नरज्यूहरू, कार्यकारी निर्देशकज्यूहरू र निर्देशकज्यूहरूलगायत सम्पूर्ण टिमप्रति आभारी छौँ । यहाँहरूको निरन्तरको सहयोगले आज हामी अहिलेको अवस्थासम्म आइपुगेका छौँ । रेमिट्यान्सको आकार बढेको छ । डिजिटल प्रविधिको विकाससँगै रेमिट्यान्सलाई डिजिटल माध्यमबाट सिधै वालेटमा वा बैंक खातामा पठाउन सकिने भइसकेको छ । यसले गर्दा रेमिट्यान्स कम्पनीको क्षेत्राधिकारका बारे पनि सोच्नुपर्ने बेला आएको महसुस हामीले गरेका छौं । यसमा नेपाल राष्ट्र बैंकलले पनि पक्कै केही गर्नेछ । साथै, आजकै दिनदेखि मैले यस आइएमई लिमिटेडको सञ्चालक समितिको जिम्मेवारीबाट बिदा लिने पनि जानकारी गराउन चाहन्छु । यस संस्थाको उत्तरोत्तर प्रगतिको कामना गर्दै बाहिरबाट पनि यस संस्थालाई आवश्यक पर्ने सहयोग निरन्तर रहने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछु । (आएमई र जीएम रेमिटको एकीकृत कारोबारमा अध्यक्ष ढकालले राखेको विचारको सम्पादित अंश)